YEMİN-KİMİN ADINA YEMİN EDİLİR?

[Hasan]

Yemin
Sözlükte bereket, güç, sağ taraf, sağ el, ahid, güzel mevki, ant gibi manalara gelir. Din’î terim olarak yemin, bir kimsenin bir işi yapıp yapmayacağına dair sözünü veya bu konuda verdiği haberin doğruluğunun Allah’ın adını veya sıfatını anarak güçlendirmesini ifade eder
Bu mefhumun, kelimenin anlamı ile irtibatı, yeminin söze güç, kuvvet katması ve yeminleşenlerin sağ ellerini birbirlerine vurmalarıdır. (Mevsîlî, el-ihtiyar- IV,45)
Kasem ve hılf kelimeleri arasında nüanslar olmakla birlikte “yemin” ile eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Kur’anın birçok süresi değişik cisimler üzerine yapılan yeminlerle başlar. Tîn, Şems, Fecr, Asr, Leyl süreleri bu kabildendir. Kur’an da verilen sözün yerine getirlmesi bağlamında “Yeminlerinizi koruyunuz” (el-Maide 5/89) “Allah adına yaptığınız ahidleri yerine getiriniz. Allah’ı kefil tutarak kuvvetlendirdikten sonra yeminlerinizi bozmayın, şüphesiz Allah yaptıklarınızı bilir” (en-Nahl 16/91) buyrulur. Bakara süresinin 225. ve Maide süresinin 89. ayetlerinde Allah Tealanın yemini lağv sebebiyle kullarını sorumlu tutmayacağını bildirmektedir. Yine Maide süresinin 89. Ayetinde yemin bozanların nasıl keffaret ödeyecekleri beyan edilmektedir. Bunların yanı sıra, Nahl 16/38.92.94, Ali İmran 3/77, Maide 5/53,108, Enam 6/109, Tevbe 9/12-13, Nur 24/53, Fâtır35/42, Mücadele 58/16, Münafikûn 63/2, ayetleri de yeminin meşruiyetinin Kur’andan delilleridir.

Kimin Adına Yemin Edilir? Fakihler, ‘mün’akide’ (gerçekleşmiş, bağlayıcı) yemini yüce Allah’ın adı ve onun sıfatlarından birisi ile yapılan yemin olduğu üzerine ittifak etmişlerdir. Vallahi, tallahi, billahi, Rabbulâlemîn, Allah’ın izzeti hakkı için, Allah şahit, rahîm olan Allah hakkı için, Allah adına yemin ederim gibi ifadeler böyledir. Aynı şekilde Allah’ın isim veya sıfatlarıyla bağlantı kurulacak “yemin ederim, üzerime and olsun” gibi ifadeler birer yemin sayılır “Şöyle yaparsam kâfir, yahudi, mecûsî olayım” şeklindeki sözler yemin niyetiyle söz kuvvetlendirme maksadıyla söylenmiş olduğundan birer yemin sayılırlar.
Allah’ın isim ve sıfatları zikredilmeden söylenen bir sözün yemin sayılıp sayılmaması o toplumun örf ve kutsal hakkındaki değerlendirmesi ölçü alınır. “ Kâbe hakkı için,”, “ Kur’an çarpsın”, “Ekmek çarpsın”, “ Anam avradım olsun” gibi kutsal değerleri sözünü teyit etmek için kullanma da o toplumda örfen yemin kabul ediliyorsa birer yemin sayılırlar. Asıl itibariyle her türlü yeminlerden özellikle bu türlü yeminlerden kaçınmak gerekir. Özellikle sözünü, teyit etmek için bir insanın “Anam avradım olsun” ifadesini kullanması ne kadar çirkin ve yakışıksızdır. Toplumda bu gibi ifadeleri kullananlar uyarılmalıdır.
Peygamber (a.s.) şöyle buyurmuştur: “ Şunu bilin ki muhakkak Allah atalarınız adına yemin etmenizi size yasaklamıştır. Her kim yemin edecek olursa ya Allah adına yemin etsin ya sussun”. Hz. Ömer şöyle demektedir; “Allah’a yemin ederim, Resülüllah’dan bunu işittiğim andan itibaren ne bir şeyden söz ederken, ne de bir şeyi nakledip anlatırken yemin etmedim”. Müslüman’ın sözü, özü bir olması gerekir. Sık sık yemin etmek, sözüne Allah’ı şahid göstermek bir yerde ona karşı saygısızlıktır. Müslüman, sözüne güvenilen ve çevresi tarafından böyle bilinen bir kimse olmayı gaye edinmelidir.
Malikîlerin dışında kalan cumhur, lafzı Celal’in anılmasıyla yetinmişlerdir. Malikîler ise şöyle der : Buna “Kendisinden başka hiçbir ilâh olmayan” ibaresi de eklenir.
Yeminin akabinde yeminle birlikte olması şartıyla “inşallah” diyecek olsa bu normal bir yemin olmaz. Zira Resülüllah şöye buyurmuştur: “ Kim yemin eder ve akabinde inşaallah diyecek olursa yemininde hanis olmaz”.
Resülülah bizzat yemin etmiş, yemin ederken en çok kullandığı tâbirlerden birisi: Nefsime veya Muhammed’in nefsine sahip olana (canımı borçlu olduğum Zat’a) yemin ederim ki” dir; yemin edilecekse bu yemin örnek alınmalıdır.
Yemin Çeşitleri;
Yeminler önce Allah adına edilenler ve Allah tan başkası adına edilenler olmak üzere ikiye ayrılır. Allah adına edilen yeminler Allah’ın isim ve zat-ı sıfatlarının kullanıldığı yeminlerdir.
Hanefîlere göre, Nebî, Kur’an, Kâbe gibi Müslümanlarca kutsal olan varlıklar adına Allah’ın isim ve Zat’ı sıfatları dışında hiçbir şeye yemin etmek caiz değildir.
İmamı Malik, Şafiî ve Ahmed b. Hanbel’e göre Kur’an ayetleri ve Mushaf adına edilen yeminler muteberdir. Bozulması halinde keffareti gerektirir. (İbn Kudame el-Muğnî XI. 194–195) Hanbelîlere göre Kâbe ve diğer yaratıklar adına yemin etmek caiz değilse de, Peygamber adına yemin etmek caizdir. Bozulması halinde keffareti gerektirir. (a.g.e. XI.210)
Yeminlerin muteber olması için mutlaka Arapça olması şart değildir. Söylenilenin ne anlama geldiğini bildikten sonra her dille yemin yapılabilir. Buna göre Türkçede kullanılan “yemin ederim, kasem ederim, and olsun, and içerim” gibi sözler yemin sayılır. Merginânî bu gibi durumlarda hangi sözlerle yeminin edilip edilmeyeceğinin örfe bağlı olduğunu söylemektedir.
--------------------------------------------------
Not: Bir sonraki yazıda yemin'in çeşitleri işlenecektir