RUH

[Hasan]

Ruh
Sözlükte ruh, “can, nefes, güç" anlamlarına gelir. İlk dönemlerin kelam âlimleri arasında ruhu “Lâtif bir cisim” şeklinde tanımlayan olmuştur. Kelimenin Kur’anda başlıca üç anlamda kullanıldığı söylenebilir.
1-Cebrail anlamında (2/Bakara,87, 19/Meryem17, 26/Şura193, 70/Mearic,4, 97/Kadir,4
2-Vahy anlamında (16/Nahl 2, 40/Mümin 15, 42/Şûra 52);
3-Canlılarda hayat kaynağı olan güç, özellikle insanın manevi cevheri ve özü anlamında (17/isra85, 21/Enbiya 81,66/Tahrîm 12). Şevkanî, ruhun insanı insan yapan asıl ve öz varlık olduğunu belirtir. Daha çok felsefe, Kelâm ve ahlâk kitaplarında ruhun yerine nefis kelimesi de kullanılmıştır. İslam bilgin ve düşünürleri ruhun mahiyeti konusunda farklı görüşler ileri sürmüşler; bazı kelâm âlimleri ruhu hava gibi “lâtîf bircisim” kabul ederken başta filozoflar olmak üzere büyük çoğunluk, ruhun madde’den ve maddî niteliklerden bağımsız gerçek bir varlık olduğunu; her insanın kendine özgü ferdiyeti olan bir ruhu bulunduğunu ve bireysel sorumluluğunun böyle bir bağımsız ruha sahip bulunmasının sonucu olduğunu belirtmişlerdir.
İslam düşünce tarihinde ruhun gerçek bir varlık olduğunu kanıtlamak üzere çeşitli deliller ileri sürülmüş olup başlık halinde bir kaçı şöyledir.
1-İnsanın bedeni değişmekte, gelişmekte hâlbuki onun kişiliği daima aynı kalmaktadır. Bu değişmeyen kişilik onun ruh varlığının dışa yansımasıdır.
2-Bizim ahlakî ve hukukî kişiliğimizi oluşturan varlık bize ait ruhumuzdur.
3-İnsandaki bilinç, irade, yetenek gibi kapasiteler bedene ait olmayıp bu yeteneklere sahip olan ve bunlarla bedeni hareket ettiren, durduran v.b. işlevler gerçekleştiren güç ruhtur.
4-İnsanı, kendisinden güçlü olan varlıklardan daha üstün olmasını sağlayan akıl, zihin, muhakeme, irade özgürlüğü gibi yetenekler ruha aittir.
5-Ölüm anında ruh bedeni terk eder; o zamana kadar ortada gerçek bir insan varken ölümle birlikte artık ortada gerçek bir insan yoktur ceset vardır. Bununda sebebi ruhun bedeni terk etmiş olmasıdır.
Bu tespitlere rağmen ruhun varlığını bilimsel ölçülerle kanıtlamak ve mahiyetini tam olarak kavramak bugüne kadar mümkün olmamıştır. Nitekim 17/İsra 85. Ayette de (müfessirlerin çoğu buradaki “ruh” ifadesiyle “insanı canlı varlık yapan, bedeni yönetenmanevî cevher” olarak açıklamışlardır) ruh konusunda insanlara pek az bilgi verildiği belirtilmiştir. (bk.Taberî XV157, Kurtubî X.331)
İslam akaidine göre ruh sonradan yaratılmış olduğu için zatı gereği yok olabilir. Fakat Allah onu yok olmaktan korumuş. İlahi irade onun ebediliği yönünde gerçekleşmiş, bu sebeple insan ruhu yok olmaz, bir başka âleme yükselir. (bk.39/Zümer 42)
Ruhların tekrar bedenle ilişkisinin kabirde mi yoksa kıyamette mi başlayacağı konusu ihtilâflıdır. Ancak, kabir azabının ruh ve beden birlikte olduğu görüşü-ahad haberlere[1] dayanmasına rağmen- akaid kitaplarında itikadın bir parçası olarak yer almaktadır. Bunun karşısında ruhun bedene dönüşünün kabirde değil kıyamette olacağı kanaatine sahip bilginler de vardır.

---------------------------------------
[1] Ahad haber: bir kişi tarafından rivayet edilen hadis veya rivayettir.